आजकाल आपल्याला शेतातल्या अनेक समस्या दिसतात, जसं की जमिनीची सुपीकता कमी होणे, पाणी कमी होणे आणि पिकांवर रोगांचा प्रादुर्भाव वाढणे. यावर उपाय म्हणून ‘पुनरुज्जीवित शेती’ (Regenerative Agriculture) या नवीन पद्धतीचा अभ्यास सुरू आहे. हा अभ्यास सांगतो की ही पद्धत शेतीला पुन्हा जिवंत करू शकते.
हे तंत्रज्ञान फक्त शेती नाही, तर एक नवीन विचार आहे. याचा मुख्य उद्देश रासायनिक खते आणि कीटकनाशके न वापरता जमिनीची नैसर्गिक ताकद वाढवणे आहे.
जमिनीची ताकद पुन्हा वाढवणे
या पद्धतीमध्ये जमिनीला ‘सजीव’ मानले जाते. पारंपरिक पद्धतीत आपण जमिनीला फक्त पीक घेण्यासाठी एक साधन मानतो. पण, या नवीन पद्धतीनुसार, जमीन ही एक जिवंत गोष्ट आहे. ती प्राणी, सूक्ष्मजंतू आणि झाडांच्या मदतीने स्वतःच पुन्हा तयार होऊ शकते.
पुनरुज्जीवित शेतीमध्ये जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थ वाढवणे, पाण्याचे योग्य नियोजन करणे आणि जमिनीतील सूक्ष्मजीवांचे जाळे सक्रिय करणे यावर जास्त लक्ष दिले जाते. यासाठी काही सोपे उपाय वापरले जातात:
- कव्हर पीक: मुख्य पिकाव्यतिरिक्त जमिनीवर आच्छादन म्हणून दुसरे पीक घेणे. यामुळे जमीन कोरडी होत नाही आणि तिची सुपीकता टिकून राहते.
- नांगरणी न करणे: जमिनीला कमीत कमी नांगरून तिचा नैसर्गिक थर टिकवून ठेवणे.
- पशुधनाचा वापर: शेतात जनावरांना चरण्यासाठी सोडून देणे, जेणेकरून त्यांच्या शेणाचा वापर खत म्हणून होईल.
फायदे काय आहेत?
पुनरुज्जीवित शेतीचे अनेक फायदे आहेत.
- जमीन सुपीक होते: जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थ वाढतात आणि ती अधिक चांगल्या प्रकारे पाणी धरून ठेवते.
- खर्च कमी होतो: रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांवरचा खर्च कमी होतो.
- पर्यावरणाचे रक्षण: हवामानातील कार्बन कमी होतो, प्रदूषण कमी होते आणि जमिनीतील जीवजंतू वाढतात.
- पीक चांगले येते: पिकांची गुणवत्ता वाढते आणि ती रोगप्रतिकारक्षम होतात.
या पद्धतीमुळे दुष्काळातही शेतीत टिकून राहता येते आणि शेतीची आर्थिक स्थितीही सुधारते.
पुढील वाटचाल
या पद्धतीमध्ये अनेक चांगले गुण असले तरी अजूनही काही अडचणी आहेत. यावर जास्त संशोधन करणे आवश्यक आहे. सरकारी धोरणांनी शेतकऱ्यांना या पद्धतीसाठी मदत करायला हवी, जेणेकरून जास्तीत जास्त शेतकरी याचा वापर करू शकतील.
पुनरुज्जीवित शेती ही फक्त एक पद्धत नाही, तर एक चळवळ आहे. यामध्ये शेतकरी, शास्त्रज्ञ आणि सरकार यांनी एकत्र काम केले तरच आपण शेतीला पुन्हा जिवंत करू शकू.